THE OLIVE TREE IN ANCIENT GREece
Presented by Anna Skandali C4
The olive tree
was very special. It was the symbol of the whole Mediterranean area during
ancient times. Thanks to the olives it served as a source of food and olive
oil.
The olive tree was a totem in ancient
Greece
The origin of the Olive trees in the
city of Athens is explained through the intervention of the Goddess Athena, who
symbolized prudence and cunning. In addition Athena was Goddess of justice and
wisdom and protector of arts and literature. Her sacred animal was the owl and
the olive tree was one of her most recognized symbols. The olive tree symbolized
the Goddess.
The olive tree figures large in the Greek myths and in
essence is at the very foundations of western civilization. According to
legend, Athens got its name after the goddess Athena and the god Poseidon
competed to deliver the most useful gift to mankind. Poseidon donated a
splendid war horse. Athens bestowed an olive tree on the city, whose fruit was
nourishment and whose oil could be used as food, medicine, unguent and fuel.
Athena won, and so Athens took her name. On a deeper level, the legend is
really the manifestation of a turning point in human history, where aggression
is supplanted for a life closely bound to the ardent cultivation of the land,
for a peaceful existence rooted in domesticity and intellectual wisdom.
So revered was the olive
tree in Classical Greece, that Solon, one of the city’s wise men and lawmaker,
enacted the first legislation to protect it. Anyone caught cutting or uprooting
an olive tree was liable to death. While all olive trees were considered
sacred, some were considered more so. These were called Moria. They were
protected by short fences and harming them in any way was considered a capital
offense. To this day, the Greek word for punishment, comes from the name
of these religiously significant trees.
The sanctity of the olive tree was so deeply embedded
in the ancient Greek psyche that to this day olive oil plays a seminal
role in the sacraments of he Greek Orthodox Church. Its reverence is
rooted as much in the spiritual as in the practical. In antiquity, the
olive tree was valued because of its resistance to the droughts that kill
off cereal crops and because of its ability to flourish on barren
mountain slopes where little else could thrive. It provided nourishment.
It was used to preserve foods. It was used to light lamps, to cleanse
the body, and to flatter the appearance, as olive oil was often mixed
with other ingredients to make cosmetics and perfumes.
In Greece the olive tree symbolizes peace and prosperity, as well as
resurrection and hope. This was demonstrated by events after the
burning of Athens by the Persian King Xerxes in the V century BC. Xerxes burned the
entire Acropolis city, within which was the centenary of
olive trees of Athena, which was also burned. However, when
the Athenians entered the scorched city, the olive tree had already grown a
branch, symbolizing the rapid recuperation and renovation of the Athenians in
the face of adversity.
Tetradrachm minted in Athens on the front is Athena with the Attic helmet decorated with an olive tree and on the back is an owl with an olive branch.
The olive tree, being considered a
sacred tree, was often used as an offering to the Gods from the
mortals. This is demonstrated in the
story of Theseus, the national hero of Attica,
who also has the presence of the olive tree in
the story of his life. Theseus was
king of Attica, and through out his life he
had many adventures. One of them was the confrontation with the
Minotaur on the island of Crete. Before beginning his adventure, Theseus begged
protection of Apollo in his return he gave an
offering to the God of a sacred olive branch from the
Acropolis of Athens. In addition worth mentioning as an example is
that of Orestes the son of Agamemnon andClytemnestra who, by order of Apollo, killed their mother
and
her lover Aegisthus. Orestes prayed to Apollo to atone
for his crimes and gave as an offering an
olive branch. Hercules also, is related to the olive tree. Even though he was
very young Hercules managed to kill the Cithaeron lion which was
ravaging the countryside, using only his own hands and a wooden stake from a
wild olive tree. This act indentified the olive tree with strength and resistance.
The olive tree as well as being present in classic mythological literature,
is also present in traditional religious celebrations. One of the most
famous celebrations in Athens was the Panathenaic festival, celebrated in
the honour of the Goddess Athena, protector of the city. To the winners of
the competitions they gave them a prize of an amphora with olive oil that
had been cultivated in the Attican olive fields sacred to Athens.All members of
the community participated in the procession, including the magistrates,
priests, the winners crowned with a crown made from olive branches, the maidens
from the most important families bearing the offerings, the elderly carrying
olive tree branches, warriors...Also , during the celebration in Olympia, they
handed wild olive branches to the winners of
celebration’s competitions, identifying itself again with victory. The athlete
was recognized as a true hero and his triumph was a source of pride for his
home town.
The goodness of the olive tree was also demonstrated with the tradition
that Higinio presents in his texts relating how the Greeks situated in the bays
of the main entrance to their houses and small olive branch as a symbol of
protection from evil spirits on the outside.
And so the relation between the Greek society and the olive tree was very
intense. The demonstrations of how special this tree was for the Greek society
were abundant. It symbolized strength, victory, fertility, resistance and it
was a sacred element when offered to Gods. Also, virgin olive oil was
considered as an object of great value by being offered as
the prize to the winners in the competitions.
Last but not least, olive oil was crucial in the
ancient Greek pharmacopoeia. The founder of medicine, Hippocrates, called
it the cure-all. The great Greek philosopher Aristotle recommended it as a
contraceptive to be applied “to that part of the womb where the seed falls.
Ελιά: Tο ευλογημένο δέντρο της Ελλάδας ανάμεσα στη μυθολογία, την ιστορία, την επιστήμη και τη διατροφή
Γράφει η Άννα Σκανδάλη Γ4
Η καταγωγή του ελαιόδεντρου χάνεται στα βάθη των αιώνων,στους θρύλους και στις παραδόσεις των λαών γύρο από τηνΜεσόγειο.Σύμφωνα με την μυθολογία το ιερό αυτό δέντρο ήταν δώρο της θεάς Αθηνάς κατά την διάρκεια φιλονικίας της με τον Ποσειδώνα. Προς τιμής της έδωσαν το όνομα της στην νεόκτιστη πόλη της Αθήνας. Στο βράχο της Ακρόπολης υπάρχει ακόμα και σήμερα ένα ελαιόδεντρο θυμίζοντας τον θρύλο.
Στην αρχαία Ελλάδα, η ελιά κατείχε σημαντική θέση, τόσο στην διατροφή των πολιτών (η ελιά η παιδοτρόφα, όπως αναφέρει ο Σοφοκλής ) όσο και στην οικονομία των πόλεων. Οι χρήσεις του ήταν ποικίλες:
1. O καρπός και το έλαιο της ήταν βρώσιμα.
2. Είχε συνδεθεί με της αθλητικές δραστηριότητες (οι αθλητές άλειφαν τα σώματα τους με λάδι. Σαν έπαθλο είχαν στεφάνι από αγριελιά, τον κότινο).
3. Για θρησκευτικές τελετές (σπονδές στους βωμούς ).
4. Θεραπευτικές χρήσεις (60 φαρμακευτικές χρήσεις του λαδιού αναφέρονται στον ιπποκράτειο κώδικα της ιατρικής).
5. Παραγωγή αρωμάτων και καλλυντικών σκευασμάτων.
6. Για τον φωτισμό.
7. Την θέρμανση (τα κλαδιά και ο κορμός της ελιάς).
8. Στις τέχνες (απεικόνιση ελιάς σε αμφορείς και αγάλματα).
9. Στις καθημερινές τους συναλλαγές (νόμισμα με την Αθηνά φορώντας στεφάνι ελιάς).
Σύμφωνα με συγγράμματα ο Σόλωνας (νομοθέτης της Αρχαίας Ελλάδας) θέσπισε νόμους που απαγόρευαν την κοπή του δέντρου και παρότρυνε τους πολίτες για το φύτευμα νέων ελαιόδεντρων, τα οποία θεωρούνταν ιερά, σύμβολο Ζωής, Σοφίας, Ευημερίας. Αλλά και ο Αριστοτέλης στο έργο του <<Αθηναίων Πολιτεία>> περιγράφει την αφθονία των ελαιόδεντρων στην Αθήνα.
Ο Πλίνειος (συγγραφέας και γιατρός) αναφέρει το πρώτο ελαιοτριβείο και συνιστούσε την τοποθέτηση αρωματικών βοτάνων στο ελαιόλαδο.
Η ελιά καλλιεργούταν σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας, στη Μήλο, στη Σάμο, την Εύβοια καθώς και σε άλλες περιοχές. Η καλλιέργεια της είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις κατά τον 5ο αιώνα(χρυσός αιώνας του Περικλή) όπου σύμφωνα με τον Ηρόδοτο η Αθήνα υπήρξε το κέντρο της ελαιοκαλλιέργειας.
Η ελιά και το λάδι στην αρχαιότητα
Οι αρχαίοι Έλληνες αγάπησαν την ελιά, θεοποίησαν την καταγωγή της και, όπως μας σώζει ο Αριστοτέλης, τιμωρούσαν με θάνατο όποιον την ξερίζωνε ή την κατέστρεφε. Ήταν σύμβολο ειρήνης και όποιος προσέφερε το κλαδί της γινόταν δεκτός με σεβασμό. Έτσι, το κρατούσαν στο χέρι τους οι απεσταλμένοι αγγελιαφόροι, για να ζητήσουν ανακωχή στα αντιμαχόμενα στρατεύματα και όποιος άλλος επιζητούσε συμφιλίωση και συνδιαλλαγή.
Το λάδι ήταν βασικό είδος διατροφής στην Αττική από τον 6ο π.Χ. αιώνα και μετά. Ο νομοθέτης Σόλωνας με μια σειρά μέτρων εξασφάλισε θεαματική αύξηση της παραγωγής. Όσο αναπτύσσεται ο πολιτισμός, τόσο το ελαιόδεντρο γίνεται πολυτιμότερο και λαμβάνονται μέτρα για τη διαφύλαξή του. Ιδιαίτερα αυστηρή ήταν η ποινή σε όποιον τολμούσε να πειράξει ελιά και ιδιαίτερα τις «μορίες», τις ιερές ελιές που πίστευαν ότι προέρχονταν από την ελιά της θεάς Αθηνάς. «Κι αν κανείς ξερίζωνε ή απέκοπτε κάποια μορία ελιά δικαζόταν από τον Άρειο Πάγο κι αν ήταν ένοχος τον καταδίκαζαν σε θάνατο…» (Αριστοτέλης, Αθηναίων πολιτεία).Ακόμη κι αν το δέντρο ξεραινόταν κι έμενε μόνο ο κορμός, κανένας δεν μπορούσε να το πειράξει.
Η διαδικασία παραγωγής του λαδιού γινόταν ως εξής: αρχικά, έλιωναν τις ελιές σε πέτρινο γουδί που είχε τρύπα στο πάτο για να φεύγει η αμόργη. Έπειτα τοποθετούσαν τον πολτό σε σακιά και τα μετέφεραν στο πιεστήριο. Η έκθλιψη γινόταν με τη βοήθεια ενός βάρους αναρτημένου με σκοινιά στην άκρη ενός δοκού. Το λάδι έτρεχε από σωλήνα σε πήλινο σκεύος. Το λάδι της πρώτης πίεσης προοριζόταν για τροφή, το δεύτερο για αλοιφές και το τρίτο για τα λυχνάρια.
Στα κλασικά χρόνια ελαιώνες υπήρχαν κυρίως στην Κρήτη, στα νησιά του Ιονίου, στην Άμφισσα, στην Εύβοια, στη Λέσβο, στη Δήλο και τη Σάμο.
Πολύ γνωστή είναι και η σχέση της ελιάς με αθλητικούς αγώνες και τελετές της αρχαίας Ελλάδας.
Οι αθλητές άλειφαν το σώμα τους με λάδι, το οποίο αφαιρούσαν όταν τελείωνε το αγώνισμα με τη βοήθεια μιας μεταλλικής «λεπίδας», την οποία ονόμαζαν στλεγγίδα.
Το μοναδικό βραβείο για τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων ήταν ένα στεφάνι φτιαγμένο από τον «κότινο», δηλαδή την άγρια ελιά. Ο κότινος καθιερώθηκε ως έπαθλο ύστερα από χρησμό του μαντείου των Δελφών. Τον
κότινο έκοβε πάντα από την «Καλλιστέφανο» ελιά ένα μικρό αγόρι, του οποίου ζούσαν και οι δύο γονείς. Έκοβε με χρυσό ψαλίδι τόσα κλαδιά, όσα ήταν και τα αγωνίσματα και τα πήγαινε στο ναό της Ήρας. Από εκεί τα έπαιρναν οι ελλανοδίκες, έφτιαχναν στεφάνια και τα πρόσφεραν στους νικητές. Το στεφάνι της ελιάς ήταν η μεγαλύτερη διάκριση για κάθε αθλητή αλλά και για κάθε απλό πολίτη, σύμβολο γαλήνης, γονιμότητας και ειρήνης.
Κατά τους Παναθηναϊκούς αγώνες, που γίνονταν προς τιμή της θεάς Αθηνάς, οι νικητές έπαιρναν ως έπαθλο σημαντικές ποσότητες ελαιόλαδου. Ο νικητής του δρόμου ταχύτητας λάμβανε ως έπαθλο 700 αμφορείς, οι οποίοι, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, περιείχαν γύρω στους 2,5 τόνους ελαιόλαδο. Ο πρώτος νικητής στο αγώνισμα της αρματοδρομίας έπαιρνε περίπου 5 τόνους ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας! Γεννιέται εύλογα η απορία πώς αξιοποιούσαν οι αθλητές τόσο μεγάλες ποσότητες, που ασφαλώς υπερκάλυπταν τις προσωπικές τους ανάγκες διατροφής, καλλωπισμού και φωτισμού. Τις περισσότερες φορές οι αθλητές το πουλούσαν μαζί με τους αμφορείς εκτός Αθηνών. Η πολιτεία παρότι γενικά απαγόρευε την εξαγωγή λαδιού, το επέτρεπε στους νικητές των Παναθηναϊκών αγώνων. Το ελαιόλαδο αυτό ήταν περιζήτητο στην Ιταλία, την Κυρηναϊκή χερσόνησο και τη Μασσαλία, όπου αγοραζόταν από πλούσιους νέους, οι οποίοι αρέσκονταν να περιποιούνται τα σώματά τους με το «επώνυμο» λάδι, που έφτανε στις χώρες τους μέσα σε παναθηναϊκούς αμφορείς, που είχαν ζωγραφισμένη στη μια πλευρά τους την Πρόμαχο Αθηνά και στην άλλη το αγώνισμα για το οποίο προορίζονταν.
Σε ό,τι αφορά τώρα τις διάφορες άλλες τελετές, αξίζει να σημειώσουμε ότι στις θυσίες όλοι πήγαιναν στεφανωμένοι με κλαδιά ελιάς. Τα κλαδιά της ελιάς συχνά σχηματίζουν τα στέφανα του γάμου. Οι νεκροί θάβονται πάνω σε κλαδιά ελιάς. Κήρυκες και απεσταλμένοι σε καιρούς ειρήνης αλλά και πολέμου κρατούν στα χέρια τους ένα κλαδί ελιάς. Σε τελετές που είχαν σχέση με τη γονιμότητα πρώτη θέση κατείχε η ειρεσιώνη. Πρόκειται για κλαδί ελιάς στολισμένο με μάλλινες κλωστές και φορτωμένο με διάφορα φρούτα, καρπούς και πίτες. Ώρες, γεροδεμένα παιδιά το περιέφεραν από σπίτι σε σπίτι.
